03 December 2021
‘Amper inspraak in energietransitie’, ‘werken aan draagvlak voor energietransitie grondig mislukt’, ‘burger in de kou bij energietransitie’. Een kleine greep uit nieuwsberichten rondom de bewonersparticipatie. Dit kan anders dachten we bij Ohpen Ingenieurs & Innovators. Vandaar dat we op 4 november een kenniscafé georganiseerd hebben om vanuit verschillende perspectieven te kijken naar dit probleem. In deze blog lees je welke inzichten naar boven kwamen tijdens het kenniscafé en geven we een aantal tips en tools.
Als het zo moeilijk is om burgers ‘warm’ te maken voor de energietransitie, waarom is participatie dan zo belangrijk? Bij de transitie van kolen naar gas was het begrip participatie ook niet aan de orde. Het werd besloten en in korte tijd uitgevoerd. Waarom is dit bij de energietransitie anders? De energietransitie gaat niet alleen over energie. Het gaat om de leefomgeving van bewoners en op de korte termijn zijn de kosten en baten van de transitie niet bepaald aantrekkelijk. Er is ook geen “one size fits all” oplossing voor alle wijken zoals bij de transitie naar gas; elke wijk heeft verschillende lokale omstandigheden. Er zijn dus wijkgerichte, specifieke oplossingen nodig en wie kent de lokale situatie nou beter dan de bewoner zelf? Kennis en kunde uit de wijk moet niet onderschat worden en kan heel goed gebruikt worden om wijktransitie plannen van hogere kwaliteit te maken. Wanneer er niet in samenspraak met bewoners beslissingen worden genomen is de kans op weerstand later in het proces groter en zullen de kosten oplopen. Daarom is het belangrijk om vanaf het begin commitment te krijgen voor de specifieke aanpak. Participatie wordt ook verplicht vanuit de nieuwe omgevingswet.
Tijdens het kenniscafé hebben we een viertal stappen geïdentificeerd die nodig zijn bij de wijktransitie. Deze stappen zijn onderdeel van een groter proces. De focus ligt hier op het berekenen en bepalen van een wijkgerichte aanpak, met lokale, hoogwaardige data en input vanuit bewoners. De stappen kunnen gezien worden als onderdeel van een groter geheel maar worden ingezet als iteratief proces: een cirkel i.p.v. lineair. De Transitievisie Warmte (TVW) is straks per gemeente af, daarna komt het wijkgerichte proces: de Wijkuitvoeringsplan. Om deze plannen zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de bewoners en de lokale situatie is een participatieve aanpak noodzakelijk. Tijdens het kenniscafé hebben we het participatie groei-model doorgelopen. Tijdens elke stap is besproken in hoeverre participatie nodig is.
Het initiatief om van het gas af te gaan of om een plan te maken hiervoor hoeft niet altijd van de gemeente te komen. Vaak zijn er al lokale initiatieven die veel stappen hebben genomen. Sluit waar het kan bij die groepen aan en versterk ze waar nodig. De initiatieven en alle verschillende motivaties om te verduurzamen in de wijk ontdek je door te vragen en te luisteren en niet te zenden. Maak gebruik van bestaande netwerken zoals die van een buurtvereniging, energie coöperatie of zelfs de lokale biljartclub bijvoorbeeld. Zoek ook de installateurs op! Die hebben meer invloed op het gevoel van bewoners dan wordt gedacht. Voer vooraf een sociale wijkanalyse uit om te bepalen welke manieren van communicatie het beste voor bepaalde groepen werkt. De vraag hoe zij het beste betrokken kunnen worden kan ook direct aan de bewoners zelf worden gesteld. Een mooi voorbeeld van hoe verschillende groepen te bereiken is een hybride bewonersavond, waar mensen fysiek maar ook online aan kunnen sluiten en meedenken. Dit kan dan ook terug worden gekeken: handig voor de bewoners en voor de gemeente. In de initiatief fase is het van belang om bereikbaar te zijn en op een leuke en betrokken manier aanwezig te zijn in de wijk. Ohpen ontwikkelt i.s.m. Oosterhof Holman een verplaatsbare warmtetransitie kermis, die naar de wijk toe gaat om zo de interactie op te zoeken. Zo kan er ook een tijdelijk informatiepunt in de wijk worden geplaatst.
Data op wijkniveau kan natuurlijk worden gevonden via CBS of andere openbare databases maar een lokale aanpak vraagt om lokale data waarbij ook de subjectieve en sociale factoren mee worden genomen. Een enquête leidt vaak tot veel handige inzichten maar hier geldt ook, aanwezigheid in de wijk zal waardevolle kansen bieden om de wijk op verschillende vlakken te leren kennen. Gebruik van GIS systemen is niet alleen handig om data inzichtelijk te maken maar ook om data te verzamelen. Hier een mooi voorbeeld! Het kan heel waardevol zijn om een gebruiksvriendelijke website specifiek voor de wijk te maken, waar online interactie mogelijk wordt gemaakt en gestimuleerd.
De technisch-economische analyse wordt voor de wijk gemaakt a.d.h.v. modellen van het PBL en ECW. De uitkomst van de analyse is afhankelijk van de input en hoe de output wordt geïnterpreteerd. Een keuze op basis van niet alleen financiële factoren maar specifieke wijkgerichte aspecten kan zorgen voor meer draagvlak. Uiteindelijk leidt dat misschien op de lange termijn ook tot de meest voordelige optie. Bewoners kunnen worden betrokken (als ze aangeven dit te willen) door het proces inzichtelijk te maken d.m.v. een informatievideo of vlog. Betrokkenen kunnen mogelijk ook stemmen over welke interpretatiecriteria zwaarder moeten wegen, bijvoorbeeld het behoud van het aanzicht van de woningen, of behoud van stilte in de wijk (warmtenet i.p.v. warmtepompen). Zo wordt de keuze gemaakt vanuit de wijk en niet alleen op basis van technisch-economische factoren. Techneuten van Ohpen zijn gespecialiseerd in het uitvoeren van de analyse en maken het proces graag op een leuke, interactieve en begrijpelijke manier inzichtelijk. Zo kunnen betrokken bewoners ook meedenken over welke technieken het meest gewenst zijn in de wijk en waarom, en wordt het uiteindelijke resultaat ook meer eigendom van de bewoners zelf.
De terugkoppeling van onderzoeksresultaten kan ook nog een participatief proces zijn en kan functioneren als kick-off voor de volgende belangrijke stappen. Het gehele proces van tot een wijkuitvoeringsplan komen is namelijk nog niet af. Uit de technisch-economische analyse kunnen verschillende scenario’s komen die in de praktijk en achter de voordeur op hele verschillende manieren ingrijpend zijn. Input van bewoners kan op dit punt gewaardeerd worden door ze, o.b.v. praktische inzichten te laten stemmen of meepraten over welke warmtetechniek zij het liefst willen. Het lijkt op de fase hiervoor alleen dan gericht op de individu en wat het financieel en praktisch voor hun kan betekenen. Het is belangrijk dat bewoners een idee krijgen van hoe het voor hun eruit gaat zien, en wat er van hun wordt gevraagd. Het kan dus waardevol zijn om een kijkje te nemen in een gasloos huis waar het voorgestelde techniek al werkt (Gluren bij de Buren), of met een groepje een kijkje te nemen in een gasloze wijk en in gesprek te gaan met de bewoners daar. Dit kan trouwens ook op afstand: hier een mooi voorbeeld.
Ontwerpers van Ohpen maken technische scenario’s d.m.v. 3-en2D ontwerpen overzichtelijk. Zo kunnen bewoners makkelijker meepraten en wordt een technisch verhaal behapbaar en concreet. Het biedt ook een mooie kans voor bewoners hun stem te laten horen door mee te stemmen over meerdere ontwerpen: nog een mooi voorbeeld! Ook zijn wij druk bezig met het ontwikkelen van een digitaal ontwerpspel waar bewoners van jong tot oud aan mee kunnen doen. Zij gaan dan samen op een leuke en laagdrempelige manier het ontwerpspel spelen. Uitkomsten van het spel worden gebruikt voor het uiteindelijke ontwerp en de bewoners krijgen belangrijke inzichten in de kaders en afwegingen die de gemeente moet maken bij het komen tot een oplossing. Denk hierbij aan dat een boom niet zomaar boven kabels en leidingen geplant kan worden, of dat bepaalde type bestrating kunnen leiden tot wateroverlast. Als het goed is, is het uiteindelijke plan mede dankzij de bewoners tot stand gekomen. Benoem dit en bedank ze voor hun inzet, en laat weten wat de vervolgstappen zijn.
Al met al kunnen we stellen dat het proces m.b.t. de burgerparticipatie ingewikkeld is, maar daarnaast ook heel belangrijk en interessant. Bij Ohpen Ingenieurs en Innovators weten we dat effectieve ontwerpen en plannen ontstaan door nauw in contact te zijn met de mensen waar het om gaat. Daarom focussen wij ons op sociale ontwerpprocessen, gericht onderzoek, en waardevolle participatie. Wij helpen graag bij het opstellen van wijkuitvoeringsplannen! Niet alleen door een zorgvuldig technisch-economisch onderzoek met het Vesta-MAIS model maar door de bewoners te betrekken, en hun input écht te waarderen en te gebruiken.
